Ngược bến Tam Soa

Vườn Quốc gia Vũ Quang, Hà Tĩnh ngoài tài nguyên rừng còn là nơi xuất phát của nậm Ngàn Trươi, một nhánh của con sông Ngàn Sâu. Hai con sông chính của Hà Tĩnh chảy từ phía Tây là Ngàn Phố thuộc địa phận huyện Hương Sơn và Ngàn Sâu thuộc địa phận huyện Hương Khê cùng đổ về Đức Thọ và gặp nhau tại bến Tam Soa. Một người bạn Hà Tĩnh đã nói đùa rằng bến Tam Soa là nơi kết duyên của 2 con sông này để tạo thành con sông La hiền hoà, thơ mộng, mặc dù trước đó sông Ngàn Sâu đã có lúc “ngoại tình” với nậm Ngàn Trươi ở rừng Vũ Quang...

Sông La chảy hết địa phận Hà Tĩnh thì gặp sông Cả từ miền Tây Nghệ An đổ về, hợp lại thành dòng sông Lam chảy theo ranh giới giữa đất Nghệ An và Hà Tĩnh ra biển qua Cửa Hội. Nhìn trên bản đồ, điều đó thật dễ nhận thấy. Nhưng để cả đời lênh đênh trên các nậm, các ngàn rồi nói được lên điều đó thì phải ghi nhận rằng đấy quả là một người ẩn chứa rất nhiều điều đáng để ngồi lại, đáng để một đêm cùng lênh đênh trên con thuyền và cũng là ngôi nhà của họ, ở tận sâu rừng thẳm, nơi bắt đầu của nậm Ngàn Trươi...

Anh bạn Thanh vốn là một người như vậy. Cũng trạc tuổi An, nhưng là dân sông nước, nên trông có vẻ già hơn, khắc khổ hơn và cũng... nhiều con hơn. Ngoài 40, chỉ ít ngày nữa là Thanh đã thành bố vợ (chỉ còn đợi đóng xong 1 chiếc thuyền, giá khoảng 3 triệu đồng làm của hồi môn cho con gái là đứa con đầu trong số 5 đứa con của Thanh sẽ ra ở riêng). Cánh "thương hồ" miệt rừng Trường Sơn sẽ lại thêm một gia đình mới...

Sông Ngàn Sâu và Ngàn Phố hợp thành Tam Soa.

Gọi là cánh "thương hồ" ở đây e rằng chưa thật chính xác, bởi việc buôn bán đối với họ chỉ là việc phụ. Cuộc sống của những người như gia đình Thanh, ngoài chuyện đánh cá thì còn có thêm cả nghề rừng nữa. Cá ở thượng nguồn không nhiều, lại khó bán nên việc khai thác tài nguyên rừng (trong phạm vi cho phép) là việc thường xuyên. Đời sông nước vốn nay đây mai đó, lại còn "ăn của rừng rưng rưng nước mắt" nữa chứ. Thảo nào mà mấy anh "lính thủy đánh bộ" này thuộc kỹ đến từng khúc sông ở đây đến vậy; chỉ có điều cách tính khoảng cách của họ thì thật đặc biệt. Một ngày chèo có thể coi là đơn vị chuẩn, ít hơn là nửa ngày chèo, còn nhiều hơn là 2 ngày, 3 ngày...

Vậy thì một đời sông nước kia sẽ là bao nhiêu đây? Bao nhiêu chặng đường, bao nhiêu ghềnh thác, bao nhiêu chìm nổi...? Chợt thấy nao lòng trước một ý nghĩ như vậy. Và con lạch nhỏ chảy qua bến nước xã Hương Quang này đêm nay, vô tình hay cớ duyên gì lại là nơi họ neo lại, để rồi giữa chúng tôi và họ, chẳng biết ai là khách, ai là chủ đêm nay. Con thuyền cứ bồng bềnh, bồng bềnh cho đến khi những giọt rượu cuối cùng vơi cạn. Tiếng những con chim mơ ngủ, tiếng những con thú ăn đêm, tiếng cá đớp mồi khoan nhặt, tiếng sương rơi lành lạnh trên mái thuyền... làm cho đêm càng như thẫm lại, làm cho rừng núi càng như huyền bí, thâm u hơn. Chẳng biết mình đã gác lên ai và ai đã gác lên mình đêm qua nữa. Chỉ biết rằng đã có một lần như thế, đã có những người bạn như thế ở Vũ Quang...

***

Vườn Quốc gia Vũ Quang hiện nay có tiền thân từ Lâm trường Vũ Quang, sau đó trở thành khu bảo tồn thiên nhiên và bắt đầu chính thức được nâng cấp lên thành Vườn Quốc gia vào đúng thời điểm thành lập huyện, diện tích khoảng 55.000ha với nhiều loại cây gỗ nhóm 1 - 2 cùng nhiều loại động vật quý hiếm khác. Với trên 43km đường biên giới giáp nước bạn Lào, Vườn quốc gia Vũ Quang là địa bàn hoạt động của Đồn Biên phòng 567, lực lượng Biên phòng Hà Tĩnh. Để vào được xã Hương Quang, chúng tôi phải vượt được 3 "cửa" là Ban Quản lý VQG, kiểm lâm, Biên phòng, để rồi cuối cùng đến nghỉ tại nhà của... Trưởng công an xã. Ấy là chưa kể đến chuyện nhìn mấy chiếc xe "hầm hố" và bộ dạng của mấy thằng "trông như vừa trong rừng ra", công an huyện cũng đôi lần dừng lại "hỏi han"...

Trưởng công an xã Hương Quang tên Vũ Tiến An (45 tuổi) nguyên là một hạ sĩ quan quân khí, về phục viên từ năm 1986. Câu chuyện trong bữa cơm ở nhà An, sau tất cả những điều xã giao thông thường, khi chút men đã làm cho mọi người trở nên cởi mở, liền quay trở lại chuyện rừng, chuyện thú và cuối cùng thì dừng lại ở chuyện về con sao la, con vật mà khi mới bắt đầu phát hiện ra ở Vũ Quang đã được coi như một sự kiện đặc biệt của giới sinh vật học. Vâng, con vật từng một thời là huyền thoại ấy đêm nay đã trở lại với chúng tôi trong đời thường, qua câu chuyện của một "thợ săn" đã giải nghệ.

An kể: Ở đây chúng tôi gọi nó là con dê sừng dài, chứ có ai biết sao la là gì đâu. Ngày mới phục viên về, công việc chưa có nhiều, thỉnh thoảng tôi lại lên rừng đặt bẫy thú. Chỉ cần đôi sợi dây phanh xe đạp bện lại, một đầu làm thành thòng lọng, đầu kia buộc vào một cành cây vít cong rồi cài lại, đặt trên đường đi của thú là có một chiếc bẫy, con thú nào đi qua cũng sẽ bị mắc lại, treo ngược lên. Bắt thì đơn giản như vậy, nhưng cũng chẳng để làm gì. Thịt dê ăn mãi cũng chán, kể cả là “dê sừng dài”. Đem về thì nặng, lại mất công bắt con đem biếu.

Sao la được phát hiện lần đầu tiên ở Vườn quốc gia Vũ Quang.

Đến đây phải xin dừng lại để lưu ý với bạn đọc điều này, rằng tất cả những điều vừa nói trên đây, tuy là sự thực, nhưng là ở vào thời điểm cách đây đã khoảng 20 năm. Ngày đó, con sao la chưa ai biết đến để đưa vào trong Sách Đỏ, Vũ Quang khi ấy vẫn chỉ là một khu rừng nguyên sinh bình thường, chưa có tên tuổi cùng những "cửa ải" như chúng tôi vừa đi qua. Chuyện sơn tràng, săn thú cũng chỉ đơn thuần là những nghề mưu sinh của người dân sống trên rú, nên kể lại vào thời điểm này thì có cảm giác người kể chuyện là một tên phá rừng thuộc loại "có cỡ", nhưng vào ngày đó thì không.    

Trở lại với con sao la. Mãi cho đến ngày giới khoa học phát hiện ra chúng, người dân Hương Quang mới “à!” lên về cái điều "biết rồi, khổ lắm..." ấy. Tuy nhiên, khi bảo rằng sao la chỉ có mặt ở Vũ Quang này thì họ nhất định không chịu. Cái giống thú chỉ khác con dê rừng ở cặp sừng dài quá khổ ấy ở đâu mà chẳng gặp. Bao giờ cũng vậy, quy luật sinh tồn, loài thú sẽ sinh sống và phát triển tại những nơi có nguồn thức ăn dồi dào, mà sao la là loài rất thích món lá môn thục, một loại lá cây mà khắp rừng Trường Sơn này đâu đâu chẳng thấy. Điều này không phải do các nhà khoa học nói ra mà chính là người dân nói. "Phải biết được tính nết của chúng để còn... đặt bẫy chứ!...".

Giờ thì "bói" mãi cả xã Hương Quang cũng chỉ đôi nhà còn giữ lại được cặp sừng sao la để mục sở thị. Và loài sao la hình như từ ngày "biết" được rằng mình là loài quý hiếm như vậy cũng trở nên chảnh vẻ, không hiểu có phải do lá môn thục cũng đã trở nên quý hiếm hay còn lý do nào khác nữa mà ít thấy chúng xuất hiện. An bảo: "Các anh muốn xem bây giờ thì chỉ có một cách là... đặt bẫy bắt lấy một con đem về xem cho đã...!". Biết là đùa, nhưng cũng thấy... hết hy vọng... Người như An có thể coi như một đại diện của dân Hương Quang nói riêng và Vũ Quang nói chung bây giờ, không đơn giản chỉ bởi những quy định nghiêm ngặt của Nhà nước đối với việc bảo tồn thiên nhiên mà còn bởi lý do khác nữa, bắt nguồn từ thẳm sâu: Khi đời sống và quyền lợi của người dân đã thực sự gắn bó với rừng thì cách sống “ăn xổi ở thì”, sống bám vào rừng như trước đây chắc chắn là không thể tồn tại được nữa. Họ đã biết gắn đời sống của mình với môi trường xung quanh, như một sự “hợp tác”. Họ bảo: “ăn” của rừng nhiều quá rồi, giờ cũng phải biết giữ lại cho con cho cháu “ăn” nữa chứ… Vâng. Đơn giản vậy thôi, nhưng đó thực sự là cả một nhận thức…

* * *

Rời khỏi Vũ Quang thì đã quá trưa. Sau một đêm hoàn toàn "biệt vô âm tín", lần lượt cả mấy chiếc điện thoại đều reo vang báo có tin nhắn. Mấy ngày đi trên đường, đây là lần đầu tiên chúng tôi thực sự "mất hút" với gia đình và bạn bè. Cảm giác xao xuyến đến tận đáy lòng mà đêm qua cảm nhận được từ rừng Vũ Quang có lẽ cũng còn bởi lý do này nữa. Nhưng thôi, hãy tập cho quen đi là vừa. Chuyện như thế hãy còn rất nhiều ở phía trước. Tiếp tục lên đường, để lại sau lưng cả một ấn tượng đầy nhung nhớ, cùng một lời thầm hẹn, thầm hy vọng với Vũ Quang. Với tất cả những gì đã có, đã làm được và làm rất tốt từ những năm qua, điều đó hoàn toàn có thể tin tưởng, rằng những câu chuyện tiếp theo về Vũ Quang sẽ là những câu chuyện thật vui...  

  Phóng sự của Lương Ngọc An